GENDER TENGLIK: AYOL HUQUQLARI-INSON HUQUQLARI
- Автор: Сапарбоев Наврўз
- Декабрь 02, 2024
- 118 кўрилди
Maʼlumki, Oʻzbekiston Markaziy Osiyoda aholisi eng koʻp davlatlardan biri hisoblanadi. Yurtimizda istiqomat qilayotgan 37 milliondan ortiq aholining yarmidan koʻprogʻini xotin-qizlar tashkil qiladi. Yangi tahrirdagi davlatimiz Konstitutsiyasining 58-moddasida Xotin-qizlar va erkaklar teng huquqlidirlar. Davlat xotin-qizlar va erkaklarga jamiyat hamda davlat ishlarini boshqarishda, shuningdek, jamiyat va davlat hayotining boshqa sohalarida teng huquq va imkoniyatlarni taʼminlaydi, deya belgilab berilgan.
Yurtimizda xotin-qizlarga yaratilayotgan imkoniyatlar, shart-sharoitlar va ular huquqlarining kafolatlanganligi masalalarini alohida eʼtirof etmoq kerak. Zero, hech bir jamiyatda ayollar xuquqlari va ijtimoiy muhofazasi bizning mamlakatimizdagidek mukammal va kuchli himoya qilingan emas.
Ayol bir qoʻli bilan beshikni, bir qoʻli bilan dunyoni tebratadi, deyishadi. Darhaqiqat, ayol jamiyatning yetakchi kuchi, u oilada maʼnaviy muhitning sogʻlom boʻlishiga zamin yaratadi.
Bugungi kunda mehnati, izlanishi, intilishi bilan mustaqil yurtimiz ravnaqiga munosib hissa qoʻshayotgan, davlat va jamiyat kurilishi ishlarida faol ishtirok qilayotgan xotin-qizlar safi tobora kengayib bormokda. Soʻnggi yillarda esa onalik, bekalik baxtini davlat ishi bilan boyitayotgan ayollarimiz ham koʻpchilikni tashkil qiladi.
Mamlakatimizda xotin-qizlar manfaatlari himoyasiga yoʻnaltirilgan qator farmon va qarorlarning qabul qilinishi va joriy etilishi jamiyat taraqqiyotiga ijobiy taʼsir koʻrsatdi.
1995-yil 31-avgustda davlatimiz Birlashgan Millatlar tashkilotining Xotin-qizlarni kamsitishning barcha shakllariga barham berish toʻgʻrisidagi xalqaro konvensiyasini ratifikatsiya qilishi xotin-qizlar masalasi keng qamrovli, jamiyat taraqqiyoti bilan chambarchas bogʻliq ekanligini koʻrsatdi.
Shuningdek, Oʻzbekistonni ming yillik rivojlantirish maqsadlari dasturida gender masalasi, yaʼni erkaklar va xotin-qizlar rivojlanishida muvozanatni saqlash tushunchasi muhim oʻrin tutdi.
Gender tengligiga erishish jamiyatimizda xotin-qizlar mavqeining kuchayishi, bolalar oʻlimining kamayishi, onalar sogʻligini mustahkamlash, oilalarning mustahkamligiga, bir soʻz bilan aytganda butun jamiyat va yurt taraqqiyotiga ijobiy taʼsir koʻrsatadi. Gender tenglik, yaʼni erkak va ayol teng huquqligi muvozanati buzilgan mamlakatda oʻz-oʻzidan tinchlikka, taraqqiyotga putur yetadi.
Yurtimizda amalga oshirilgan ijtimoiy islohotlarda xotin-qizlarning huquq va imkoniyatlarini kengaytirish hamda gender tengligini taʼminlash taraqqiyotning eng ustuvor yoʻnalishi ekanligi eʼtirof etilgan. Oxirgi yetti yil ichida ayollarning huquq va manfaatlarini himoya qilishni nazarda tutuvchi oʻttizdan ortiq meʼyoriy-huquqiy hujjatlar qabul qilindi.
Oʻzbekistonda “Xotin-qizlar va erkaklar uchun teng huquq hamda imkoniyatlar kafolatlari toʻgʻrisida” gi, “Xotin-qizlarni tazyiq va zoʻravonlikdan himoya qilish toʻgʻrisida” gi qonunlarning qabul qilinishi, shuningdek, 2030-yilga qadar gender tenglikka erishish strategiyasining amalga oshirilayotgani respublikamizda gender siyosatining eng diqqatga sazovor tomonlaridir.
Mamlakatda boʻlayotgan huquqiy oʻzgarishlarning bir qismi sifatida umumiy inson huquqlari, jumladan, ayollar huquqlari buzilishiga qarshi kurashish uchun Oliy Majlis qoshidagi Ombudsman instituti kabi yangi mexanizm joriy etilishi hamda Oliy Majlis Senatida Xotin-qizlar va gender tenglik masalalari boʻyicha qoʻmitaning tashkil qilinishi bu borada muhim qadamlardan boʻldi. Ushbu qoʻmita ayollar huquqlarini taʼminlash va ularga nisbatan kamsitishning har qanday shakliga barham berish boʻyicha milliy qonunchilikka xalqaro standartlarni uygʻunlashtirish bilan shugʻullanmoqda.
Milliy qonunchiligimizning xalqaro andozalarga moslashuvi oliy organlarda xotin-qizlarning ishtiroki 30 foiz kvota belgilab berilganida yana bir bor oʻz tasdigʻini topdi. Jahon tajribasidan kelib chiqib, bugun hukumatimizning oliy organlarida ayollar ishtiroki boshqa koʻpgina rivojlangan davlatlarga qaraganda ancha yuqori ekanligini koʻrish mumkin.
Raqamlarga eʼtibor beraylik. Rivojlangan davlatlardan Rossiyada bu koʻrsatkich 8-10 foizni, Qozogʻistonda 11-12, Polshada 18-23, Pokistonda 17-18 foizni tashkil qiladi. Dunyo mamlakatlari orasida Shvetsariyada bu koʻrsatkich 48 foizni tashkil qilishi bilan mazkur davlat bu masalada eng ilgʻorlar qatoridan oʻrin olgan. Respublikamizda bundan oldingi saylovda ayollarning parlamentdagi ishtiroki 18 foizni tashkil qilgan boʻlsa, keyingi saylovlarda 22 foizga teng boʻldi. Demak, jahon miqyosida boʻlgani kabi, bizning mamlakatimizda ham xotin-qizlarning hukumat oliy organlariga saylanish koʻrsatkichlari oʻsib borayotganini kuzatish mumkin.
Oʻtgan yili Oʻzbekiston Respublikasi Oliy Majlis Senati, Xotin-qizlar, oila va gender komissiyasi, Birlashgan Millatlar tashkiloti Taraqqiyot dasturining Oʻzbekistondagi vakolatxonasi hamkorligida Oʻzbekiston Yetakchi ayollar muloqoti tashkil qilindi. Yaqinda Toshkent shahrida Oʻzbekiston Yetakchi ayollar muloqoti platformasining ochilish marosimi oʻtkazildi. Unda respublikamizning barcha viloyatlaridan kelgan ayollar ishtirok etishdi hamda oʻz taqdimotlarini oʻtkazishga muyassar boʻlishdi.
Oʻzbekiston Yetakchi ayollar muloqoti platformasining asosiy maqsadi xotin-qizlarning huquq va imkoniyatlarini oshirish, rahbar ayollar safini kengaytirish, ularning yetakchilik koʻnikmalarini rivojlantirish hamda qizlarni rahbarlikka tayyorlashdan iborat. Mazkur platforma, shuningdek, mamlakatdagi gender tenglik muammolarini bartaraf qilish uchun mamlakatning 14 ta hududidagi turli sohalarda faoliyat koʻrsatayotgan ayollarni birlashtirishni nazarda tutadi. Platforma beshta yoʻnalish: tadbirkorlik, ilm-fan, axborot texnologiyalari, sport, ommaviy axborot vositalari sohalarida muammolarni aniqlash, xotin-qizlarning holatini tubdan yaxshilashga koʻmaklashish maqsadida davlat organlari uchun harakat rejalari, tavsiyalar ishlab chiqadi va taqdim etadi.
Maʼlumki, keyingi yillarda davlatimizda gender tenglikni taʼminlash, ayollarning ijtimoiy va siyosiy hayotdagi rolini oshirish boʻyicha ishlar bir nechta yoʻnalishlarda olib borilmoqda. Ayollar huquqlari toʻgʻrisidagi qonun hujjatlarini yanada takomillashtirish, xotin-qizlarni himoya qilishning institutsional asoslarini rivojlantirish, aholining gender tenglik va ayollar huquqlari toʻgʻrisida xabardorligini oshirish, huquqni qoʻllash amaliyotida ularga rioya etilishini taʼminlash uchun masʼul mansabdor shaxslarni tegishli huquqiy meʼyorlar asosida oʻqitish shular jumlasiga kiradi.
Shu oʻrinda Prezidentimiz Shavkat Mirziyoyevning “Meni kishilarimizning ongida paydo boʻlgan stereotip koʻp oʻylantiradi. Odatda biz ayolni avvalambor ona, oila qoʻrgʻonining qoʻriqchisi sifatida hurmat qilamiz. Bu shubhasiz, toʻgʻri. Ammo bugun har bir ayol oddiy kuzatuvchi emas, balki mamlakatda amalga oshirilayotgan demokratik oʻzgarishlarning faol va tashabbuskor ishtirokchisi ham boʻlishi kerak”, – degan eʼtiroflarini keltirib oʻtish muhim deb oʻylayman. Mamlakatimiz tarixida ilk bor Senat raisligiga ayol kishi – Tanzila Norboyevaning saylanganligi ham fikrimizni toʻla isbotlaydi. Mamlakatimizda tashkil etilgan barcha institutsional mexanizmlar ayollar huquqlari, gender tengligi va xotin-qizlarga nisbatan kamsitishlarga barham berishning yagona va yaxlit mexanizmiga aylanishi muhim ahamiyat kasb etdi. Taʼbir joiz boʻlsa, qabul qilingan normativ-meʼyoriy hujjatlar va amaliy chora-tadbirlar davlatimizning gender siyosati sohasida muhim qadam boʻldi.
“Xotin-qizlarni tazyiq va zoʻravonlikdan himoya qilish toʻgʻrisida” gi Qonun orqali oiladagi zoʻravonlik qurbonlariga yordam berish, ularga boshpanalar ajratish, ishonch telefonlari orqali nafaqat jismoniy zoʻravonlik, balki ayollarga nisbatan psixologik yoki iqtisodiy jinoyatlar boʻyicha ham majburiy javobgarlikka tortish vositasida ayollarni himoya qilish uchun kuchli huquqiy asos yaratildi. Ayollarimizning siyosiy, iqtisodiy va ijtimoiy hayotda toʻliq va samarali ishtirok etishida mazkur qonunlarning ahamiyati tobora mustahkamlanib, amaliy ahamiyat kasb etib boraveradi. Zero, ushbu insonparvarlik tamoyiliga asoslangan huquqiy jarayonlar demokratik jamiyatning taraqqiyoti uchun xizmat qiladi.
Dilbar BEKCHANOVA,
Oʻzbekiston Jurnalistlar uyushmasi aʼzosi
