Қариндошга қуда бўлманг!
- Автор: Сапарбоев Наврўз
- Май 05, 2021
- 601 кўрилди
Табиатнинг энг олий вакили – одам жуда мураккаб тузилган, қанчадан-қанча ўзига хос инсоний, ижобий хислатларга эга, бундай сифатлар ва омиллар бирон-бир бошқа тирик мавжудодда учрамайди. Одам қонидаги тўқима ва ҳужайраларда ҳаёт қобилиятини сақлаб турувчи, яъни кислород ташувчи шаклли элементлар-қизил қон таначаларининг сони 23 триллиондан ортиқ, уларни бир-бирига улаб, рамзий бир белбоғ қилса, у билан ер куррасини 4 марта экватор бўйлаб айлантириб чиқиш мумкин. Одам бош миясининг фақат пўстлоғида мунтазам вазифа бажарувчи 14 миллиард нерв ҳужайраси мавжуд. Демак, инсон организми тузилиш ва бажараётган хизмати жиҳатидан поёнсиз, жуда мураккаб.
Инсонда мавжуд одамийлик, Ватанга муҳаббат, халққа садоқат, оиладаги ота-она ва фарзандлар орасидаги меҳр-муҳаббат, одамлар орасидаги беқиёс дўстлик, илмга, ҳунарга интилиш, ўзгалар бахтидан қувониш ва яна жуда кўп ижобий ҳислатлари борки, бу билан фахрланамиз. Ана шу ҳислатлар одамни тирик мавжудот тождори даражасига кўтаради ва ҳайвонот оламидан бутунлай ажратиб туради.
Лекин одам барча ўсимлик ва ҳайвонот олами вакиллари каби тирик мавжудотларга хос бўлган умумбиологик қонунларга ҳам тамоман бўйсунади. Айниқса, бу қонуният одам шахсий тарақиётида, ирсиятида яққол акс этган. Одамнинг ана шу биологик ҳолатларига қадимдан алоҳида эътибор бериб келинган.
Жаҳон Соғлиқни сақлаш ташкилоти 1966 йили жаҳоннинг турли мамлакатларидаги 38 та илмий марказ маълумотларини умумлаштирди. Унда врачлар 20 млн дан ортиқ янги туғилган чақалоқларни текширишган. Шундан 1% бола туғма мажруҳ бўлган, яъни ҳар бир юзинчи туғилган бола майиб-мажруҳ ёки ирсий касал демакдир. Айрим марказларнинг маълумотларида эса бу рақам 2-3 фоизни ташкил этган. Масалан, АҚШ да янги туғилган чақалоғида бу рақам 3 фоиздан ошиб кетганлиги қайд қилинган. Мактаб ёшидаги болалар орасида эса туғма нуқсонлар 20-25 фоизга етган. Ҳозирги вақтда одамларда 2500 га яқин касалликнинг наслдан-наслга ўтиш қонуниятлари ўрганилган. Айниқса кейинги йилларда одамдаги мавжуд белгиларгина эмас, балки анча мураккаб сифатлар: ҳид билиш, таъм сезиш, эшитиш, кўриш, ҳатто айрим касалликларга мойиллик, одам ҳулқининг хусусиятлари, истеъдод ва бошқаларнинг ҳам наслдан-наслга берилишида ирсиятнинг роли борлиги исботланди.
Қариндош орасидаги никоҳларга алоҳида эътибор беришимиздан мақсад, уларнинг келгуси фарзандлар ва авлодлар ҳаётида оғир оқибатларни келтириб чиқариши мумкинлигини ва унинг зарарини яна бир бор илмий асосда аҳолининг кенг қатламига етказишдан иборатдир.
Демак, соғлом, бақувват, бенуқсон фарзанд ва авлодлар ҳақида ўйлар эканмиз, аввало ҳар бир ўсиб келаётган ўғил-қизларимизга фойдали маслаҳатлар бериб туришимиз керак. Уларга оила қуриш инсон ҳаётидаги энг муҳим масала эканлигини, балоғат ёшидаги ўзига хос хусусиятлар, неча ёшда уйланиш, кимга уйланиш, қачон турмушга чиқиш, қайси ёшда фарзанд кўриш борасида холисона маслаҳатлар бериб бориш ҳар биримизнинг инсоний бурчимиздир.
Ирсий касалликларни даволаш борасида тиббиёт фани катта ютуқларга эришмоқда. Яқин қон-қариндошлардан ирсий нуқсонлар билан туғилган болаларга касалликнинг турига қараб дори-дармонлар, айниқса, махсус гармон препаратлари, ҳатто жарроҳлик даволаш усуллари ҳам қўлланилмоқда. Туғма ирсий касалликларни даволашдан кўра унинг олдини олиш осон. Шунинг учун қариндошга қиз бериш ёки қариндошдан қиз олишга йўл қўймаслик керак. Буни эса ҳар бир ота-она билиши шарт.
Қариндошлар ўртасидаги никоҳ нима учун хавфли?
Қариндошлик никоҳи-бу икки шахснинг аждодларини умумий, иккаласига ҳам таалуқли бўлишидир.
Нима учун қариндошлар ўртасидаги никоҳда ота-оналар соғлом бўлса-да, уларнинг фарзандларида ирсий касаллик билан туғилиш хавфи юқори бўлади?
● Соғлом ота-оналарда фақат «тоза», «соғлом» генлар мавжуд
● Касаллик генини ташувчилари ўзлари касал бўлмайди, лекин касаллик генларини ўз фарзандларига беради.
● Беморларда умуман «соғлом» генлар мавжуд эмас. Касаллик генини ташув-чилар 50% уруғи «касаллик» генини сақлайди. «Касаллик» ёки «соғлом» генларни берилиши 3 хил кўринишда бўлади.
● 1-кўриниш: Ҳомила иккита «соғлом» генлардан иборат уруғдан ривожланган бола соғлом туғилади.
● 2-кўриниш: Ҳомила ота-оналарнинг бирини «соғлом» генини сақловчи иккинчисини «касаллик» генини сақловчи уруғидан ривожланади, натижада бола соғлом лекин «касаллик» генининг ташувчиси бўлиб қолади.
● 3-кўриниш: Ҳомила ота-онанинг «касаллик» генини сақловчи уруғларидан ривожланади ва бола касаллик билан туғилади.
● Табиийки, қариндошлар орасидаги никоҳда «касаллик» генларини учраши эҳтимоли юқори бўлади.
● Қариндошлик қанча яқин бўлса, «касаллик» пайдо бўлиши эҳтимоли шунча юқори бўлади.
Бир қатор касалликлар ирсий келиб чиқиш билан боғлиқ. Ушбу касалликларнинг кўпчилиги ирсий ахборотлардаги (генлардаги) ўзгаришлар натижасида келиб чиқади.
Қачонки, ота-оналардаги «касаллик» генлари бир-бири билан учрашса, фарзандларни ирсий касаллик билан туғилиши кузатилади.
Ҳар бир бола ўз генларининг ярмини онадан, иккинчи ярмини отасидан олади.
Маълумки, касаллик генларининг яширин (рецессив) генлар томонидан юзага чиқарилади.
Агар инсонда битта «касаллик» гени мавжуд бўлса, у касал бўлмайди, чунки унда иккинчи «соғлом» ген ҳам мавжуд бўлиб, бундай инсон касаллик генини ташувчиси ҳисобланади.
Табиийки, қариндошлар орасидаги никоҳда «касаллик» генларини учраш эҳтимоли юқори бўлади.
Қариндошлик қанча яқин бўлса, «касаллик» пайдо бўлиши эҳтимоли шунча юқори бўлади.
Биз сизларга кўп учрайдиган Даун ва Ақлиноросалик (Олигофрения) касаллиги хақида маълумот бериб ўтмоқчимиз.
Даун касаллиги
Даун касаллиги туғма олигофрениянинг бир шакли, бунда боладаги ақли норосалик билан бирга, унинг ташқи қиёфаси ҳам ўзича хос кўринишда бўлади. Даун касаллигини биринчи бўлиб инглиз врачи Л. Даун тавсиф этган (1886) касаллик ирсий табиатга эга бўлиб, кам учрайди, бунга асосан хромосома тўпламида ортиқча хромосомалар бўлиши (21 жуфт) сабаб бўлади. Даун билан касалланган болалар нафақат руҳий, балки жисмоний жиҳатдан ҳам заиф ва турли юқумли касалликларга мойил бўлади. Беморларни, асосан, меҳнат билан даволаш, махсус мактабларда ўқитиш лозим.
Олигофрения- ақлийноросалик
Туғма ёки 3 ёшгача бўлган даврда ортирилган руҳий ривожланмай қолиш билан кечадиган касалликлар гуруҳи. Олигофрения қиз болаларга қараганда, ўғил болалар орасида кўпроқ учрайди. Олигофрения 3 хил кўринишда учрайди енгил, ўрта оғир ва оғир формаси.
Енгил - дебиллик.
Ўрта оғирлиги - имбециллик.
Оғир формаси - идиотлик деб юритилади.
Олигофрениянинг сабаблари хилма-хил. Буларга генетик-ирсий омиллар, хромосомаларнинг бузилиши, ота-она касалликлари, айниқса онанинг ҳомиладорлик вақтидаги касалланиши ва заҳарланиши.
Булардан ташқари, болаларнинг 3 ёшгача бўлган давридаги ўтказган оғир ҳасталиклари (менингит, энцефалит ва хокозолар).
Олигофрениянинг асосий белгиси қуйидагилардан иборат:
· Руҳий фаолиятининг ҳамма томонлама етишмаслиги;
· Шахснинг билим ва кўникмаларининг етук эмаслиги;
· Таффакури, фикрлаш қобилиятининг чегараланганлиги ёки умуман йўқлиги киради. Кўпинча, бундай беморларда турли ҳил туғма нуқсонлар кузатилади.
· Булар мушакларининг заифлиги (парез);
· Бош мия чаноқларининг катта ёки кичик бўлиши,
· Кўз, қулоқ, бурун, оғиз бўшлиғи, қўл оёқ панжаларининг камчиликлари ва ҳакозолар.
Шуни унутманг! Сизни барча генларингизни аниқлаш усули ҳам, имкони ҳам йўқ.
Фарзандларингиз келажагини, соғ-саломат, баркамол бўлишини истасангиз қариндош-уруғлар ўртасидаги никоҳлардан воз кечинг!
Хоразм вилояти Соғлиқни сақлаш бошқармаси бош акушер-гинекологи Жуманиёзова Севара Рустамовна